Bài viết

Rất nhiều bất cập đang cản trở công tác quản lý Nhà nước ở Đồng bằng sông Cửu Long trong khai thác, chế biến, lưu thông và sử dụng cát xây dựng – một loại tài nguyên ngày càng cạn kiệt cần phải quản lý, sử dụng hiệu quả.

Lực lượng chức năng đang kiểm tra một xà lan khai thác cát

Áp lực cung – cầu

Theo dự báo của nhiều chuyên gia ngành xây dựng, đến năm 2015 nhu cầu sử dụng cát xây dựng cả nước từ 131 đến 140 triệu m3/năm và đến năm 2020 nhu cầu sử dụng cát xây dựng cả nước sẽ tăng lên mức khoảng 200 triệu m3/năm. Trên thực tế, từ khi Campuchia tuyên bố đóng cửa mỏ (năm 2009), cắt nguồn cung hàng chục triệu m3 cát xây dựng/năm vào cửa khẩu biên giới Tây Nam của Việt Nam thì lượng cát có độ lớn của hạt thô (mô dun – Mn) trên 1.9 đạt tiêu chuẩn chất lượng quy định để sử dụng cho bê tông, vữa (theo qui định của Bộ Xây dựng) đã trở nên rất khó kiếm trên thị trường Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL), TP.HCM, miền Đông Nam Bộ và Tây Nguyên. Tình trạng khan hiếm cát xây dựng đạt tiêu chuẩn chất lượng đã diễn ra ở miền Trung, Tây Nguyên và miền Đông Nam Bộ. Có lúc, giá cát xây dựng tại Kon Tum đột ngột tăng từ 20-30.000đ/m3 khiến các nhà thầu khốn đốn.

Với điều kiện đặc thù của vùng hạ lưu, sông Mê Kông chia thành 2 nhánh đổ vào ĐBSCL, tách ra 9 dòng sông chính tỏa đi khắp vùng. Theo đó, ĐBSCL có trữ lượng cát sông rất lớn, mỗi năm có khả năng cung ứng hàng chục triệu m3 cát cho thị trường vật liệu xây dựng nội vùng, TP.HCM, miền Đông Nam Bộ. Tuy nhiên, theo Viện Khoa học địa chất và khoáng sản (Bộ Tài nguyên và Môi trường): đây là vùng hạ lưu, cát chỉ còn phần hạt mịn, sét, bột và các thứ khác. Thực tế cát tại các mỏ trong vùng chỉ có mô đun từ 0.7 đến dưới 1.8. Các mỏ cát phân bố đều khắp hầu hết các tỉnh, thành nhưng không đạt theo qui chuẩn hiện hành về độ lớn hạt thô. Chỉ 2 địa phương vùng đầu nguồn sông Tiền, sông Hậu (An Giang và Đồng Tháp) là có trữ lượng cát mịn độ lớn của hạt thô đạt mô đun khá (dưới 1.8) đang phải sử dụng cho bê tông, vữa xây tô (gọi là cát xây dựng).

Do áp lực khan hiếm cát xây dựng, tình hình khai thác cát tại An Giang, Đồng Tháp đã trở nên hết sức bát nháo, vượt khỏi tầm kiểm soát của chính quyền địa phương và cơ quan chức năng. Việc phối hợp giám sát, công khai minh bạch thông tin đấu thầu, trúng thầu khai thác, kiểm soát khai thác, lưu thông, mua bán, sử dụng cát từ phía Sở Tài nguyên và Môi trường với cơ quan cơ chức năng liên quan, chức năng giám sát, cơ quan cấp trên, cơ quan thông tin đại chúng,… đang bị bưng bít bởi sự trì trệ một cách rất lạ lùng!?. Trong khi đó, lãnh đạo UBND 2 tỉnh này đã phải ban bố tình hình khẩn cấp về vấn nạn sạt lở.

“Cát tặc” đổ về đầu nguồn…

Tình hình nóng bỏng nhất là ở tỉnh Đồng Tháp – địa phương “ôm trọn” nữa dòng sông Tiền, với chiều dài 107km, suốt từ biên giới Tây Nam đến giáp tỉnh Vĩnh Long và một đoạn sông Hậu. Địa bàn này có trữ lượng cát xây dựng nhiều nhất vùng ĐBSCL, với 14 thân cát xây dựng, tổng diện tích 75.215.495m2 (11 thân cát dưới lòng sông Tiền, 3 thân cát dưới lòng sông Hậu), tổng trữ lượng 191.831.924m3, trong đó tổng trữ lượng khai thác (đến năm 2020) là 56.558.351m3 cát xây dựng. Tuy nhiên, thực tế lượng cát đã bị giới khai khoáng móc từ lòng sông đi là bao nhiêu thì không cơ quan chức năng nào của tỉnh biết được.

Trọng điểm sôi sục nhất ở Đồng Tháp là huyện Hồng Ngự – địa đầu tổ quốc, tiếp giáp biên giới Campuchia. Huyện này “ôm” trọn hơn 30km sông Tiền, nắm trọn 5 thân cát (2 thân cát lớn, 3 thân cát nhỏ) tổng trữ lượng 58.566.474m3 trong đó cát xây dựng có trên 15.023.538m3 và quản lý một phần thân cát rất lớn (số C6) chung với huyện Thanh Bình và huyện Tam Nông, với diện tích 21.814.133m2, tổng trữ lượng 51.927.847m3, trong đó có 24.966.171m3 cát xây dựng. Sở Tài nguyên và Môi trường Đồng Tháp chỉ cấp 12 giấy phép khai thác cát sông và 3 giấy phép tận thu, nạo vét với khoảng 60 phương tiện khai thác trong địa phận cả tỉnh. Nhưng chỉ riêng trên 30km sông Tiền địa bàn huyện Hồng Ngự có lúc tập trung tới trên 100 phương tiện xáng, sà lan, ghe thuyền từ khắp nơi đổ về cạp, hút, vận chuyển, mua bán cát tất bật suốt ngày đêm – bất chấp hàng ngàn hộ dân ven bờ mất đất, mất hoa màu, mất nhà, mất tài sản vì sạt lở.

Trong huyện Hồng Ngự, xã Thường Phước là địa bàn đầu tiên đón nhận cát từ dòng Mekong đổ vào sông Tiền, giới buôn bán vật liệu xây dựng đều biết “Cát Thường Phước” và đây cũng là nơi đang phải đối mặt với vấn nạn sạt lở kinh hoàng. Với trên 3km sông Tiền chảy qua địa bàn, xã Thường Phước hiện có tới 7 đoạn sạt lở (4 đoạn sạt lở nghiêm trọng). Gần đây nhất (16/10/2012), lại thêm một vụ sạt lở xảy ra tại ấp 1, nhấn chìm 4 căn nhà của người dân. UBND xã xác định trên vành đai sạt lở này còn có khoảng 500 hộ dân cần phải di dời nhưng chưa biết dời đi đâu.

“Một phương tiện đang đục khoét bờ sông Tiền – đoạn qua huyện Hồng Ngự (Đồng Tháp)”.

Điên cuồng đục khoét…

“Trong phạm vi cho phép khai thác thì đã bị cày xới nhừ tử rồi, chỉ còn lại cát hạt mịn. Chỉ ở những khu vực cấm thì mới còn cát vàng hạt thô mô đun lớn. Bởi vậy, cứ hở ra là các chủ mỏ và cả những phương tiện không được cấp phép lại lủi vô cận bờ để đục khoét hòng tìm kiếm cát vàng, hạt thô mô đun lớn, bán có giá hơn” – V.C, một tài công của Công ty TNHH MTV xây lắp và kinh doanh vật liệu xây dựng Đồng Tháp, thâm niên hơn chục năm điều khiển sà lan khai thác cát trên sông Tiền, sông Hậu, cho biết.

Tại địa phận xã Phú Thuận B (Hồng Ngự, Đồng Tháp), có thân cát vàng, mô đun lớn sử dụng để xây dựng với trữ lượng khá lớn. Theo qui định, các phương tiện được cấp phép khai thác mỏ cát phải hoạt động cách bờ 150m trở ra. Thế nhưng: “Đêm nào cũng vậy, từ khoảng 20 giờ đến 5 giờ sáng, hàng chục tàu ghe, sà lan lớn nhỏ giăng hàng khoảng 2 cây số, cày xới. Chúng cứ đâm “vòi” vào hút sát bờ, có khi cách bờ chỉ 10m” – Ông Lý Minh Hậu, nhà bên bờ sông Tiền, rất bức xúc. Tại đoạn sông này, Sở Tài nguyên và Môi trường Đồng Tháp đã khảo sát, phát hiện nhiều hố gần bờ có độ sâu trên 26m – gấp đôi độ sâu vốn có của lòng sông. Các hố sâu này là chứng tích “cát tặc” đục khoét, tác động trực tiếp đến kết cấu vùng bờ – vốn được hình thành từ trầm tích bồi lắng, chưa khít chặt, dẫn đến tình trạng sạt lở diễn ra nghiêm trọng trong mùa lũ năm 2011 và những tháng đầu năm 2012, cuốn theo nhiều diện tích, nhà cửa, tài sản của người dân.

Ở xã An Hiệp, nhiều người mất đất, mất hoa màu, mất nhà, mất tài sản – có không ít đại gia sạt nghiệp vì đầu tư mua đất nuôi cá bị sạt lở, quá bức xúc nên “thủ” xăng trong chai để sẵn sàng tấn công “cát tặc” khi chúng vào gần bờ hút cát. “Chúng rất ranh ma, cài cắm “ăng ten” nắm tình hình, lợi dụng đêm khuya vắng người, bà con mất cảnh giác là chúng lại đưa phương tiện áp sát cù lao đục khoét vì phát hiện sát cù lao này có thân cát vàng, hạt thô, mô đun lớn, bán được giá cao”. Một cán bộ ấp này sau 5 lần dời nhà vì sạt lở, hiện đang phải ở đậu, bức xúc, kể.

Cả cộng đồng cùng viết đơn kêu cứu (!)

Từ hơn 1 năm trước, cộng đồng cư dân sinh sống ven sông Tiền, đoạn chảy qua 2 xã Long Thuận và Long Khánh A, huyện Hồng Ngự, đã viết đơn gửi báo Tài nguyên & Môi trường kêu cứu. Cùng với bày tỏ tâm trạng bức xúc, lo lắng về vấn nạn sạt lở khiến nhiều gia đình khốn đốn vì mất nhà, mất đất, tiêu tan cả sản nghiệp, bà con còn cho biết:

“Sau thời gian cấm khai thác, gần đây cơ quan chức năng lại tiếp tục cấp phép khai thác cát tại khu vực này, người và phương tiện của Công ty Xây lắp và kinh doanh VLXD Đồng Tháp tham gia khai thác cát cùng với bọn “cát tặc” hoành hành suốt ngày đêm. Đây là một việc làm mà không có sự đồng tình của quần chúng nhân dân địa phương và không quan tâm đến lợi ích, tài sản, tính mạng của nhân dân địa phương chúng tôi. Hơn thế nữa, hoạt động khai thác cát ở đây được “bảo kê” bởi một băng nhóm xã hội đen (băng nhóm này từng bị Công an tỉnh Đồng Tháp bắt về tội “bảo kê” các trường gà ở địa phương) vì canô băng nhóm này thường chạy xung quanh những chiếc xáng và các xà lan lấy cát chắc có lẽ để dằn mặt nhân dân địa phương chúng tôi” (!?).

Kỳ 2: “Thủ đoạn phổ biến, ngoài tầm kiểm soát…”

Theo TNMT